Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) to wieloletnia roślina pnąca, należąca do rodziny konopiowatych. Co roku odrasta z podziemnych kłączy, pędy osiągają 6-9 metrów długości. Ciemnozielone liście umieszczone są na łodydze naprzeciw siebie, posiadają długie ogonki i 3 – 5 klap na pędach. Jest to roślina dwupienna – kwiaty męskie i żeńskie rosną na osobnych roślinach, chociaż zdarzają się odmiany jednopienne – są to głównie dzikie odmiany w Ameryce Północnej. Żeńskie kwiaty są krótsze od męskich, osiągają około 2,5 – 5 cm długości, mają stożkowy kształt i składają się z przylistków. Wyglądem przypominają szyszki drzew iglastych, stąd potocznie kwiaty chmielu nazywa się szyszkami.
Pochodzenie chmielu
Chmiel najprawdopodobniej wywodzi się z Chin, skąd przywędrował do Europy przez Japonię i Amerykę. Obecnie uprawia się go szeroko we wszystkich rejonach klimatu umiarkowanego, m.in. w Europie Środkowej, Ameryce Północnej i Południowej, Australii i Afryce Południowej. W Europie pierwotnie rósł dziko, dopiero w IX wieku rozpoczęto uprawę na terenie Niemiec. Stosowany był wtedy jako alternatywa dla woskownicy europejskiej, która w średniowiecznej Europie była głównym dodatkiem do piwa. W XVII wieku chmiel całkowicie zastąpił woskownicę w przemyśle browarniczym, głównie ze względu na swoje właściwości konserwujące i aromatyzujące.
Tradycyjne zastosowania chmielu zwyczajnego
Już w I w. naszej ery Piliniusz Starszy opisał po raz pierwszy zastosowanie chmielu. Rzymianie wykorzystywali młode pędy rośliny jako warzywo. Później z liści i kwiatów pozyskiwano brązowy barwnik i przyprawy, a z włóknistych łodyg wytwarzano papier i tkaniny. Chmiel wykorzystywany był również do produkcji perfum, kremów i balsamów. W średniowieczu uprawiano chmiel w przyklasztornych ogrodach i był dla mnichów jednym z ziół leczniczych. Napary, ekstrakty i wyciągi z chmielu mają działanie uspokajające, nasenne, łagodzące stany zapalne i reumatoidalne, a także przyspieszające gojenie ran. W medycynie rdzennych ludów Ameryki Północnej chmiel wykorzystywany był m.in. jako środek na dolegliwości układu pokarmowego, kaszel i grypę, a także jako środek rozkurczowy i przeciwbólowy przy bólu ucha i zębów.
Działanie i skład chemiczny
XIX i XX w. owocował w wiele badań naukowych nad potencjalnym działaniem chmielu na organizm człowieka. Potwierdzono właściwości uspokajające i nasenne, pozytywny wpływ na układ pokarmowy, a także działanie przeciwzapalne, zwłaszcza przy infekcji uszu. Badacze odkryli również, że chmiel zawiera fitoestrogen – roślinny odpowiednik estrogenu (żeński hormon płciowy), a ksantohumol (Xantohumol), substancja zawarta w szyszkach, może hamować rozwój wirusa HIV.
Szyszki chmielu zawierają w sobie m.in. żywice, białka, olejki eteryczne, polifenole, lipidy, woski oraz celulozę. Dokładny skład chemiczny różni się znacząco w zależności od odmiany chmielu i warunków, w jakich jest uprawiany. Żeńskie kwiaty zawierają również drugorzędowe metabolity roślinne, do których należą m.in. kwasy goryczowe, chalkony oraz terpeny. W składzie szyszek występują również glikozydy flawonolowe, np. ksantohumol, rutyna czy kwercytyna. Dzięki tym substancjom chmiel
stał się interesującym składnikiem nie tylko piwa i napojów, ale także suplementów diety i żywności funkcjonalnej.
Zastosowanie chmielu
Najczęściej chmiel zażywa się w formie naparów. Dla działania uspokajającego i nasennego Komisja Europejska ustaliła dzienną dawkę szyszek chmielu na 0,5 g. Zalewa się je wrzącą wodą (o. 150 – 200 ml) i wypija na 30 – 60 min przed położeniem się spać. Taka herbata z chmielu ma nie tylko działanie nasenne, ale działa również moczopędnie, wzmacniająco i rozkurczowo. Stosuje się ją także przy nadpobudliwości seksualnej, nerwicach seksualnych, nieregularnym miesiączkowaniu lub zahamowaniu menstruacji. Na rynku możemy spotkać również tabletki zawierające wyciąg lub ekstrakt z szyszek chmielowych, lub z lupuliny (wydzielina z gruczołów lupulinowych znajdujących się w szyszkach). Według badań czysta lupulina może być pomocna przy leczeniu przedwczesnej ejakulacji wynikającej z zaburzeń emocjonalnych.
Zastosowanie chmielu w kosmetykach
Dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym i przeciwbakteryjnym chmiel stał się pożądanym dodatkiem do kosmetyków dla skóry wrażliwej i skłonnej do trądziku. Łagodzi podrażnienia, niweluje zaczerwienienia, a także wspomaga gojenie się ran. Oprócz działania na skórę trądzikową, wpływa na metabolizm skóry. Pobudza skórę do wytwarzania kolagenu i elastyny, dlatego ekstrakty z chmielu są często składnikiem ujędrniających kremów anti-age. Chmiel wykazuje również świetne działanie na włosy i skórę głowy. Przeciwdziała wypadaniu włosów i zmniejsza łojotok. Działa przeciwłupieżowo i przeciwświądowo.
Skutki uboczne
Nie odnotowano skutków ubocznych stosowania chmielu. Rekcje niepożądane, jakie mogą wystąpić w czasie suplementacji, to reakcje alergiczne: świąd, wysypka, biegunka i wymioty.
Podsumowanie
Podsumowując, chmiel wykazuje działanie:
- Uspokajające
- Nasenne
- Przeciwzapalne
- Przeciwbakteryjne
- Przeciwalergiczne
- Pobudzające trawienie
- Moczopędne
- Rozkurczowe
- Hamujące nadmierny popęd seksualny
- Regulujące gospodarkę estrogenu
Źródła
Mielczarek M., Kołodziejczyk J., Olas B.: Właściwości lecznicze chmielu zwyczajnego (Humulus lupulus L.) Borgis. Postępy Fitoterapii, 2010, 4, 205-210.
Yamaguchi, N., Satoh-Yamaguchi, K., Ono, M.: In vitro evaluation of antibacterial, anticollagenase, and antioxidant activities of hop components (Humulus lupulus) addressing acne vulgaris. Phytomedicine, Vol. 16, Issue 4, April 2009. p. 369-376
Szczepaniak, O. et al.: Chmiel (Humulus lupulus L.) jako surowiec o właściwościach prozdrowotnych: aktualny stan wiedzy. Technika rolnicza ogrodnicza leśna, 3/2019
Wang, Q. et al.: Xanthohumol, a novel anti-HIV-1 agent purified from Hops Humulus lupulus. Antiviral Research 64 (2004) 189–194